آموزش قرآن
باسمه تعالی
مراحل آموزش روخوانی قرآن کریم
1- بخش‌خوانی با اشاره از لوحه
2- بخش‌خوانی بدون اشاره از کتاب درسی
3- شمرده‌خوانی (مرحله کلمهخوانی )
4- شمرده‌خوانی ( مرحله جمله‌خوانی )
5- شمرده‌خوانی ( جمله‌خوانی با لحن عربی )
6- روان‌خوانی
7- ترتیل آموزشی
تذکّر1 : آموزش روخوانی تا مرحله 5 به اتمام میرسد و پس از آن آموزش تجوید مقدماتی آغاز میشود .
تذکر2 : منظور از روان‌خوانی تند خواندن نیست، بلکه نسبت به شمرده‌خوانی سرعت کمی افزایش می‌یابد و آرام خواندن تا مرحله بعد از ترتیل آموزشی باید ادامه داشته باشد.
شمرده‌خوانی (مرحله کلمهخوانی)
شمرده‌خوانی پل ارتباطی میان بخش‌خوانی و روان‌خوانی است.
دانش‌آموزانی که مرحله بخش‌خوانی را پشت‌سر گذاشته‌اند، در ادامه روند آموزش روخوانی می‌بایست آیات را به صورت شمرده، آرام و با سرعت کم بخوانند تا به تدریج مهارت‌های لازم جهت روان‌خوانی را به دست آورند.
از آن جایی که دانش‌آموزان به طور معمول تمایل به تند خواندن دارند، فراهم آوردن بستر مناسب جهت شمرده‌خوانی و پرهیز از شتاب‌زدگی و تندخواندن، نیاز به راهکارهایی دارد که در دو بخش زیر بدان اشاره میشود:
الف) کلمهخوانی : شروع شمرده‌خوانی باید از نزدیک‌ترین نقطه به بخش‌خوانی باشد، در واقع دانش‌آموزانی که در مرحله بخش‌خوانی مهارت خواندن یک بخش از کلمه را به دست آوردند و بعد از مکث، بخش بعدی را می‌خوانند، در مرحله شمرده‌خوانی بر اساس اصل حرکت از آسان به مشکل، به تدریج از کلمات ساده یک بخشی شروع و کلمات دو بخشی، سه بخشی و چند بخشی را به صورت یک جا می‌خوانند و ضمن مکث بین هر کلمه، با آرامش و بدون شتاب‌زدگی شمرده‌خوانی می‌کنند.
تأثیر مکث بین کلمات در شمرده‌خوانی
1- راهکاری است جهت کم‌کردن سرعت، در واقع مکث‌ها، سرعت‌گیرهایی است که از خواندن پشت سر هم و بالارفتن سرعت جلوگیری می‌کند.
2- فاصله مکث باعث بالا رفتن تمرکز و دقّت میشود.
3- فاصله مکث باعث ایجاد آرامش روانی میشود.
توضیح: بنا به فرض اگر دانش‌آموز به آیه‌ای طولانی و چند خطی برسد، از آن جایی که قرار است تنها یک کلمه را بخواند و بعد از مکث سراغ کلمه بعد برود، با آرامش و دور از اضطراب قرآن می‌خواند.
(در بخش خوانی هم اگر به کلمه‌ای طولانی می‌رسید از آن جایی که قرار بود تنها یک بخش از کلمه را بخواند و پس از مکث سراغ بخش بعدی برود، با خیالی آسوده بخش خوانی می‌کرد.)
4- فاصله مکث بعد از هر کلمه، باعث هماهنگی دانش‌آموزان در هم‌خوانی میشود.
5- فاصله مکث بین تمام کلمات، ساده و یا مشکل، علاوه بر ایجاد نظم ذهنی در شیوه خواندن، باعث میشود تا دانش‌آموز ضمن خواندن کلمات ساده با افزایش اعتماد به نفس و احساس موفقیت، انگیزه بیشتری در خواندن کلمات مشکل‌تر پیدا کند.
ب) استفاده از غالب آهنگین مشخص با لحنی ساده و ثابت جهت هماهنگ کردن دانش‌آموزان در هم‌خوانی و کنترل سرعت خواندن.
به علاوه خواندن با صوت آهنگین و دلنشین، نسبت به خواندن ساده جذابیت بیشتر و انگیزه بالاتری را در کلاس قرآن به وجود می‌آورد.
ملاحظات شمرده‌خوانی (مرحله کلمهخوانی)
- در صورتی که مواردی از اتصالات بین کلمات با فلش وجود داشته باشد، آن کلمات را با هم به صورت متصل می‌خوانند.
- حروف مشدّد که در بخش‌خوانی دوبار تکرار می‌شد، در کلمه خوانی یک بار و با کمی مکث خوانده میشود.
- در صورتی که دانش‌آموزی در مراحل اولیه شروع کلمهخوانی در میان دو کلمه که با فلش به هم وصل شده‌اند مکث کند، می‌توان از این اشکال چشم‌پوشی کرد تا به تدریج توانایی او در خواندن اتصالات ( کلمات پشت سر هم) بالا برود.
مراحل اجرایی طرح شمرده‌خوانی (مرحله کلمهخوانی)
مرحله اوّل: تثبیت الگوی شمرده‌خوانی در ذهن دانش‌آموزان با کمک نوار آموزشی
توضیح: برای تثبیت لحن و قالب شمرده‌خوانی، دانش‌آموزان بخش کوتاهی از تمرینات هر درس را به کمک نوار آموزشی هم‌خوانی می‌کنند و پس از یادآوری شیوه خواندن بقیه تمرینات را بدون استفاده از نوار ابتدا هم‌خوانی و بعد به صورت انفرادی می‌خوانند.
بهتر است در جلسات ابتدایی شروع طرح، حجم بیشتری از آیات به کمک نوار آموزشی تمرین شود و به تدریج میزان پخش نوار کم شده و پس از تثبیت الگو، دیگر لزومی به استفاده از نوار نخواهد بود.
مرحله دوم: انجام تمرینات در بستر و قالب مناسب طبق الگو و بدون استفاده از نوار آموزشی
تقسیم بندی کلی فعّالیت‌های کلاس روخوانی قرآن
مرحله اوّل اجرای طرح شمرده‌خوانی(مرحله کلمهخوانی)
1- هم‌خوانی بخشی از آیات درس به کمک نوار آموزشی
2- ادامه هم‌خوانی بقیه آیات درس بدون نوار آموزشی
3- تمرین و مرور آیات درس به صورت انفرادی و یا در قالب گروه‌های دو تا سه نفره
4- پرسش انفرادی
مرحله دوم اجرای طرح شمرده‌خوانی(مرحله کلمهخوانی):
1- هم‌خوانی آیات درس بدون نوار آموزشی
2- تمرین و مرور آیات درس به صورت انفرادی و یا در قالب گروه‌های دو تا سه نفره
3- پرسش انفرادی
دلایل اهمیت هم‌خوانی بدون نوار در کلاس‌های آموزش روخوانی
هم‌خوانی همزمان با پخش نوار در شروع آموزش شمرده‌خوانی و در مرحله بعد، هم‌خوانی جمعی دانش‌آموزان بدون پخش نوار، به دلایل زیر از مهم‌ترین و مؤثرترین فعّالیت‌های کلاس روخوانی قرآن می‌باشد:
1- الگو و شیوه شمرده‌خوانی در ابتدای هر جلسه یادآوری میشود.
2- اصل مشارکت دانش‌آموزان در فرایند آموزش محقق میشود.
3- دانش‌آموز هم می‌شنود و هم می‌خواند و بدین ترتیب آموزش و تمرین توأمان انجام شده و نکات درس جدید و دروس قبل به طور عملی مرور میشود.
4- در صورت تکرار دانش‌آموزان بعد از پخش نوار، آفت کم شدن دقّت چشم و اصطلاحاً " تکرار طوطی وار" وجود خواهد داشت، در حالی که در هم‌خوانی همزمان، زمینه‌ای برای بروز این اشکال وجود ندارد.
5- خواندن قرآن با صدای بلند در کلاس به خصوص برای دانش‌آموزان ضعیف و خجالتی عادی شده و از سنگینی فضای کلاس و سختی خواندن قرآن در جمع دانش‌آموزان کاسته میشود.
6- از آن جایی که در هم‌خوانی صحت خواندن دانش‌آموزان مورد ارزشیابی قرار نمی‌گیرد، ترس از وجود اشتباهات احتمالی وجود ندارد و دانش‌آموزان با خیالی آسوده قرآن می‌خوانند.
7- در فواصل متن بین کلمات در صورت صلاحدید، معلّم می‌تواند با گفتن جمله کوتاه " یک بار دیگر " از دانش‌آموزان بخواهد تا با دقّت بیشتر کلمه موردنظر را تکرار کند. (بدون قطع صوت و اخلال در خواندن دانش‌آموزان )
ملاحظات هم‌خوانی:
1- تأکید معلم بر هم‌خوانی آیات درس به عنوان فعالیت ثابت در ابتدای تمام جلسات.
2- نظارت جدی و دقیق بر مشارکت فعال دانش‌آموزان در هم‌خوانی و تأکید بر ضرورت خواندن همه دانش‌آموزان و استفاده از روش‌های مختلف تشویقی.
3- مناسب است معلم بعضی از بخش‌های هم‌خوانی را با دانش‌آموزان تکرار کند.
4- اگر دانش‌آموزی کلمه‌ای را اشتباه خواند، نباید با تکرار و تصحیح آن کلمه، باعث ایجاد وقفه و ناهماهنگی شود و بقیه دانش‌آموزان هم نباید به او تذکر دهند. تنها در صورت نیاز، معلم با گفتن عبارت "یک بار دیگر " و یا " تکرار " در فاصله مکث بین کلمات، دانش‌آموزان را به خواندن مجدد آن کلمه راهنمایی می‌کند.
5- فریاد زدن و یا آهسته‌خواندن و مرور آیات در ذهن هیچ‌کدام مناسب نیست، بلکه دانش‌آموزان باید به نحوی واضح و بلند بخوانند که معلّم ضمن حرکت در میان دانش‌آموزان، صدای تک تک آن‌ها را بشنود.
شمرده‌خوانی (مرحله جمله‌خوانی)
پس از تثبیت خواندن قرآن به صورت کلمه کلمه، با حذف فاصله مکث بین کلمات، خواندن عبارت کوتاه قرآنی شروع میشود و به تدریج با کسب مهارت لازم عبارات بلندتر تمرین میشود.
- سرعت خواندن در جمله‌خوانی نسبت به کلمهخوانی تغییر محسوسی نمی‌کند و تنها فواصل مکث بین کلمات حذف میشود.
- هم‌خوانی بدون نوار در این مرحله هم مانند دیگر مراحل آموزش روخوانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به دلیل تثبیت شیوه و لحن شمرده‌خوانی که در مرحله قبل(مرحله کلمهخوانی انجام شده، دانش‌آموزان به طور هماهنگ در ابتدای هر جلسه هم‌خوانی آیات درس را انجام می‌دهند.
- رعایت تفاوت‌ها در میزان کشش صداهای کوتاه و کشیده جزء موارد الزامی نمی‌باشد و به تدریج با ادامه تمریناتبه این مهارت خواهند رسید.
